Van pyrotechniek tot en met protheses: een gids voor speciale effecten.

De oorsprong van speciale effecten.

Al sinds de uitvinding van de camera gebruiken filmmakers de camera om de kijkers te bedotten en te bekoren. Het creëren van magie en illusie is een van de spannendste elementen van het maken van films, en speciale en visuele effecten (SFX en VFX) zetten de show kracht bij.

"Speciale effecten zijn een kunstvorm. Hoewel veel speciale-effectenkunstenaars nooit naar de kunstacademie zijn geweest, hebben ze vaak wel een achtergrond in tekenen, beeldhouwen of schilderen", zegt regisseur Darion D'Anjou. Je ziet dat kunstenaarstalent in de geschiedenis van deze kunstvorm. 

Een geschiedenisles.

Speciale effecten zouden het eerst zijn gebruikt in de fotomontage van Oscar Rejlander, waarin 32 verschillende negatieven werden gecombineerd tot één afbeelding. Enkele van de eerste speciale filmeffecten is echter toe te schrijven aan Georges Méliès, de pionier van de "stoptruc". Hiervoor wordt de camera uitgeschakeld, stoppen alle acteurs met bewegen, wordt de omgeving of set gewijzigd en worden vervolgens de opnamen hervat. In veel vroege films werd dit effect gebruikt om personages plotseling te laten verdwijnen of scènes ineens te veranderen.

Kunstenaar en filmmaker Méliès heeft tal van andere speciale effecten in meer dan 500 korte films gecreëerd met behulp van meerdere belichtingen, timelapsefotografie, animatie en met de hand geschilderde kleuren. Daarna zijn in de filmwereld tientallen, zo niet honderden, andere methoden voor speciale effecten ontwikkeld, wat heeft geleid tot de ontwikkeling van een tweede vakgebied: visuele effecten.

Visuele effecten versus speciale effecten.

Speciale effecten en visuele effecten zijn vaak met elkaar versmolten, maar zijn eigenlijk verschillende dingen. Hoewel er nog veel meer subcategorieën zijn, zijn speciale effecten vaak praktisch van aard, wat inhoudt dat ze kunstmatig op de set worden gemaakt (bijvoorbeeld een gecontroleerde explosie in een actiescène). Visuele effecten worden daarentegen tijdens de postproductie of op de montagetafel gemaakt. In de begintijd creëerden filmmakers visuele effecten door met celluloid te spelen, terwijl het bij moderne visuele effecten draait om animatie, door de computer gegenereerde beelden (CGI) en andere tijdens de postproductie aangebrachte effecten.

Beide soorten effecten hebben voor- en nadelen. "Speciale effecten kunnen in veel gevallen de voorkeur genieten, omdat de acteurs op de set op de effecten kunnen reageren en je belichtingseffecten en dergelijke hebt die je anders – vaak tegen hoge kosten – digitaal zou moeten maken", aldus regisseur Steven Bernstein. Voor speciale effecten heb je echter vaak speciale apparatuur, ervaren professionals en zorgvuldige choreografie nodig, wat voor veel nieuwe filmmakers een obstakel kan zijn. Visuele effecten bieden een filmmaker daarentegen grenzeloze visuele mogelijkheden, die slechts worden begrensd door de technische bekwaamheid en creatieve visie.

Speciale effecten: uiterlijke kenmerken en composities.

Enkele van de meest klassieke speciale effecten zijn te zien in de uiterlijke kenmerken van wezens en in monsterfilms uit het begin van de 20e eeuw. In veel van deze films zie je echt ongelofelijke protheses en monsterpakken. En je zou kunnen denken dat we drastische vorderingen hebben geboekt, maar in veel opzichten zijn enkele beginselen hetzelfde gebleven. Willis H. O'Brien maakte modellen van klei (later van rubber op draad), die heel nauwgezet een stop-motion-animatie kregen, voor de eerste films uit het Hollywood-tijdperk, zoals King Kong.

De modellen werden framegewijs bewerkt en geanimeerd om de indruk te wekken dat een reusachtige aap in New York huishield. In latere films, zoals Jurassic Park van Steven Spielberg, werden met behulp van een combinatie van animatronica en door animators gestuurde CGI dinosaurussen tot leven gebracht.

Bij "compositing", waarvoor een scène wordt gefilmd tegen een groen scherm (of – in de begindagen – een daadwerkelijk scherm waarop beeldmateriaal werd afgespeeld), kunnen filmmakers acteurs in levendige landschappen en buitenaardse omgevingen in films met live actie plaatsen. De cockpit van een X-Wing is in de Star Wars-films van George Lucas eenvoudig te maken met behulp van een groen scherm.

Digitale compositing is een van de beste tools in het moderne arsenaal met speciale effecten. Het is als visuele metafoor te zien in Across the Universe van Julie Taymor, waar muzieknummers vaak door composities worden ondersteund. Ook kun je het zien in The Lord of the Rings, de blockbusterreeks van Peter Jackson, waarin gigantische stadsmodellen zijn gecombineerd met boeiende cinematografie en matte schilderijen om het geheel er realistisch te laten uitzien.

Visuele effecten: digitale werelden en buitenaardse schepsels.

Groene en blauwe schermen slaan een brug tussen speciale en visuele effecten. Het scherm, een fysiek object, wordt het medium voor het creëren van digitale effecten. Hedendaagse films zitten vol visuele effecten, van films met superhelden tot sciencefictionfilms. Je ziet hele digitale werelden die volledig zijn gemaakt met geavanceerde computertechnologie.

Aan het begin en eind van het traject dat digitale visuele effecten tot nu toe hebben afgelegd, staan de films van James Cameron. In de film The Abyss uit 1989 komt een door CGI gecreëerd buitenaards zeewezen voor dat het publiek destijds versteld deed staan, hoewel het er naar de huidige maatstaven simplistisch kan uitzien. Hij liet dit volgen door een metalen monster in Terminator 2, dat er inmiddels ook een beetje ouderwets uitziet. Dat kan echter niet worden gezegd voor Avatar, waarvoor een volledige CGI-wereld voor de personages is gecreëerd en dat niet alleen een animatieteam van meer dan 900 mensen vergde, maar waarvoor ook een groot aantal motion-capturepakken werd gebruikt.

De visuele-effectenteams zijn vaak ook gigantisch. "Zelfs voor kleinschalige visuele effecten hebben we belichtingstechnici, compositiemedewerkers en de VFX-medewerkers. Je moet vaak volledige simulaties bouwen, en daar heb je een heel team voor nodig", legt D'Anjou uit. De keuze voor speciale effecten of visuele effecten is vaak afhankelijk van de beschikbare financiering of medewerkers.

Waar en wanneer gebruik je SFX?

Speciale effecten en visuele effecten zijn hulpmiddelen om de visie van een filmmaakteam te realiseren. Het is vaak gemakkelijk om te vergeten dat het hulpmiddelen zijn. Speciale en visuele effecten dienen een bepaald doel: je kijkers laten opgaan in het verhaal dat je probeert te vertellen. Er kan ook veel op het spel staan. "Ik heb wel aan projecten gewerkt waarbij we 23 camera's hebben gebruikt om een bepaalde scène precies goed te krijgen, terwijl we die scène maar in een of twee keer konden opnemen", vertelt Bernstein.

Tijdens de opnamen van een eerste film of studentenfilm hoor je nog wel eens: "Dat lossen we tijdens de postproductie wel op." Vaak worden visuele effecten gebruikt om fouten die tijdens de opnamen zijn gemaakt te herstellen, en hoewel dat heel handig kan zijn, verlies je daarmee wel de intentionaliteit die je bij een goed filmmaakproces nodig hebt. Een opnamescript en een plan voor visuele effecten houden aankomende filmmakers bij de les en op schema, en dat werpt zijn vruchten af.

Benodigde gereedschappen.

Zodra de film klaar is voor vertoning, is het tijd voor visuele effecten. Adobe Premiere Pro en Adobe After Effects bieden een tweeledige oplossing om degelijke films te maken en die vervolgens aan te vullen met ongelofelijke effecten.

Breng je materiaal bij elkaar.

Wanneer je een film rond speciale effecten bewerkt, is de juiste timing essentieel om bijvoorbeeld een explosie er realistisch uit te laten zien. Premiere Pro is een compleet pakket voor het bewerken van elke film, van speelfilms tot en met films van één minuut.

Volg tutorials en raadpleeg geavanceerde kennisbanken om de editor te worden die je wilt zijn.

Fris je kennis over keyframing op.

Kennis van keyframing is een van de belangrijkste dingen die een beginnende VFX-medewerker nodig heeft. In het deelvenster Effect Controls van Premiere Pro kun je eenvoudig van alles toevoegen en aanpassen, van eenvoudige titelanimaties tot complexere grafische elementen. Leer de basis van het gebruik van keyframes.

Breng de effecten tot leven.

Bewerkings- en VFX-software heeft zich inmiddels zo ver ontwikkeld dat de enige beperkingen nu je technische vaardigheden en verbeeldingskracht zijn. Als het idee van het creëren van levendige landschappen en bizarre personages je wel aanspreekt, kun je je vaardigheden het beste ontwikkelen door te leren hoe je de tools van After Effects gebruikt.

Rotoscoping.

Bij digitale rotoscoping kun je beelden met bewegingen op een boeiende manier over bestaande beelden heen leggen. In dit verband vormt After Effects de brug tussen je verbeeldingskracht en de realisatie. Met Roto Brush en Vullen met behoud van inhoud kun je zelfs zonder groen scherm afbeeldingen met elkaar combineren.

Met de juiste kennis en achtergrond ben je goed op weg om de visuele meesterwerken van morgen te maken.